Osmanlı’nın Afrika’daki Son Toprak Parçasını da Kaybettiği Trablusgarp Savaşı’nı Nedenleri ve Sonuçlarıyla Anlattık
19. yüzyıl Osmanlı Devleti için çok zor geçti. Batılı devletlerin sömürgecilik politikaları etkisini zaten zayıflamış olan Osmanlı Devleti’nin uzak vilayetlerinde gösteriyordu. Herkes bir yerlerden pay kapmaya çalışırken kim geride kalmak istemez ki? İtalyanlar gözlerini Trablus ve çevresine diktiler.Kısa bir süre sonra, Trablusgarp Savaşı’nın ardından bir işgal başladı.
Trablusgarp Savaşı, Osmanlı’nın yıkılış döneminin en değerli savaşlarından biridir. Osmanlı’nın haklı bir savunma olarak başlattığı savaş ne yazık ki Afrika’daki son toprak parçamızın ve dahası Ege Denizi’ndeki 12 adamızın da kaybına neden oldu. Trablusgarp Savaşı’na daha yakından bakalım ve nedenlerini ve sonuçlarını görelim.
Bilmeyenler için kısaca açıklayalım; Trablus Savaşı nedir?
İtalya Krallığı ile Osmanlı İmparatorluğu arasında gerçekleşti ve Türk-İtalyan Savaşı olarak da bilinen Trablusgarp Savaşı, Trablusgarp, Fizan ve Osmanlı Devleti’nin bir eyaleti olan Sirenayka’nın İtalyanlar tarafından işgali ile başlamıştır. Ushi Antlaşması ile sona eren savaşın galibi İtalyanlar olmuştur.
Trablusgarp Savaşı ne zaman oldu?
1910 yılı başlarında İtalyanlar, Trablusgarp bölgesinde işgal faaliyetlerine başladılar. Osmanlı bu duruma itiraz edince 1911’de İtalya Krallığı Osmanlı’ya nota verdi. Aynı yılın Eylül ayında Trablusgarp Savaşı başladı.
Adına Trablusgarp Savaşı denilse de aslında Adriyatik Denizi, Ege Adaları, Çanakkale Boğazı ve Kızıldeniz’de iki devlet vardır. Birçok farklı bölgede kara ve deniz savaşları yürüttü. Birinci Balkan Savaşı’nın başlamasıyla birlikte savaş Ekim 1912’de sona erdi ve Uşi Antlaşması imzalandı. Yani Trablusgarp Savaşı 1911-1912 yılları arasında yaşandı.
Trablusgarp Savaşı’ndan önce her iki devlette de iç karışıklıklar vardı:
1908 yılında Osmanlı Devleti’nde İkinci Meşrutiyet ilan edilmiş ve Kanun-i Temeli yürürlüğe girmiştir. Bosna işgal edildi, Girit halkı ayaklandı. İttihat ve Terakki’ye isyan eden bir grup, İstanbul’da Hareket Ordusu tarafından bastırıldı. 1911 yılında Osmanlıcılık ideolojisi uygulanmak istenmiş ancak batılı devletlerin de desteğiyle Karadağ ve çevresinde isyanlar ivme kazanmıştı.
1911, İtalya’nın kuruluşunun 50. yıl dönümüydü. Yeni tahta çıkan III. Vittorio Emanuele ve dönemin başbakanı Giovanni Giolitti, ülkedeki milliyetçi damardan beslendiler. “Fransa, İngiltere ve diğer devletlerin Osmanlı topraklarını sömürmesine neden dur diyoruz?” diyenlerin sesine göz yummaları mümkün değildi. Osmanlı İmparatorluğu’nda sömürülecek tek toprak Trablusgarp’tı.
İtalya’nın açgözlülüğü Trablusgarp Savaşı’nın ana nedenlerinden biridir:
1551 yılında Osmanlılar tarafından fethedilen Trablus, 1877 yılından itibaren merkez vilayet olmuştur. 16. yüzyılda başlayan kolonyal faaliyetler nedeniyle 19. yüzyılda Trablusgarp ve çevresi dışında Afrika’nın neredeyse tamamı batılı devletler tarafından sömürgeleştirildi. Bu durum elbette tüm gözlerin bu topraklarda olmasına neden oldu.
Fransa Tunus’u ele geçirmişti, İngiltere Mısır’ı ele geçirmişti ve İtalya bana bunu söylüyordu. İtalya o dönemde güçlü değildi. ama yine de bir Avrupa ülkesiydi ve bu nedenle diğer devletler onu destekledi. Trablus ve çevresi resmi ve gayri resmi birçok antlaşma ile İtalyanlara bırakılmıştır.
Tabii İtalya hızlı gidip bölgeyi işgal edemedi, adım adım ilerledi. Barışçıl işgal adı verilen bir yöntemle bölgede ekonomik bir koloni kurdu. Osmanlı’nın en sonunda itiraz ettiği olay, ağır silahlı İtalyan askerlerinin bölgeye gelmesi oldu. Bölgedeki Osmanlı askeri sayısı çok fazla olmadığı için İtalya bölgeyi kolaylıkla işgal etmeyi başardı.
Ve nihayet Trablusgarp Savaşı başladı:
İngiliz ve Fransızların takviye kuvvetlerini alan İtalyanlar, Trablusgarp Savaşı’nın ilk adımını attılar. Adriyatik Denizi’nde birkaç Osmanlı gemisini batırdı. Trablus limanını abluka altına alan İtalyan gemileri şehri bombalamaya başladı. Bingazi’yi işgal eden İtalyanlar buraya asker çıkararak güçlerini daha da artırdılar.
Ne yazık ki bu dönemde sadece İtalyanlarla değil, işgalcilerle anlaşma yapan Arap kabileleriyle de savaşmak zorunda kaldık. Tobruk ve Derne bölgelerinde Türkler işgalcilere gerilla savaşı ile karşı koydu.Ancak bu yeterli olmadı çünkü deniz savaşları da çok ağır geçti ve bu süreçte Ege Denizi’ndeki 12 ada işgal edildi.
İtalyanların Rodos’a ayak basmasıyla işler iyice kızıştı ve İşgalciler Çanakkale Boğazı’na girdi. Düzensiz Türk kuvvetleri gerilla baskınlarıyla İtalyanları yavaşlatsa da durum daha da kötüye gidiyordu. Karabağ Krallığı’nın Osmanlı Devleti’ne savaş ilanıyla, yani Birinci Balkan Savaşı’nın başlamasıyla Trablusgarp Savaşı’nı kaybettik.
Trablusgarp Savaşı’nın sonuçları Ushi Antlaşması ile belirlendi:
İtalyan kuvvetlerinin Osmanlıların Balkanlara yardım göndermesini engellemesi üzerine barış yapılmasına karar verildi. İki taraf da, 15 Ekim 1912’de İsviçre’nin Ouchy kentinde Ushi Antlaşması’nı imzaladılar. Buna göre;
- Trablus ve Bingazi’deki kuvvetlerini geri çeken Osmanlı Devleti, buraları İtalya’ya bırakacaktı.
- Trablus’taki Müslümanların hakları Osmanlı Devleti tarafından korunmaya devam edecekti.
- Ege Denizi’ndeki 12 ada Osmanlı’ya bırakılacaktı.
Evet, Ushi Antlaşması ile 12 ada resmen Osmanlı İmparatorluğu’na bırakıldı, ancak o dönemde yaşanan savaşlar nedeniyle. Bu adaların Yunanlıların eline geçmesinden korkulduğu için yönetimi İtalyanlara bırakılmıştır. İkinci Dünya Savaşı sırasında 12 ada Almanya tarafından işgal edilmiş ve Türkiye’ye hediye edilmek istenmiştir. Ancak Türkiye savaştaki bağımsızlığına zarar gelmesin diye bunu kabul etmedi ve adalar Yunanistan’a verildi.
Trablusgarp Savaşı’nda Atatürk gibi kahramanlar çıktı:
O zamanın genç subayları olanlar Enver Paşa, Mustafa Kemal Atatürk, Fuat Bulca, Nuri Conker, Fethi Okyar gibi Türk kahramanları, Trablusgarp Savaşı yaşanırken ezoterik kimliklerle bölgeye giderek halkı örgütleyerek gerilla savaşı başlattılar. Atatürk, savaş sırasında gözünün konjonktiva ile kalmasına neden olan yarayı burada almıştır.
Osmanlı İmparatorluğu’nun Afrika’daki son kara parçasını kaybettiği savaş olarak tarihe geçti. Trablusgarp Savaşı’nın nedenlerini ve sonuçlarını paylaştık.O dönemin kahramanlıklarını ve ihanetlerini asla unutmamalıyız.
